Występują w matrix, chondrach oraz
inkluzjach wapniowo glinowych chondrytów węglistych, spotykane są też w
meteorytach marsjańskich. Opracowanie ogranicza się do minerałów spotykanych w
meteorytach i obejmuje talk oraz grupy: serpentyny, chloryty, materiały ilaste -
smektyty, łyszczyki (miki) oraz hydrołyszczyki.
W opisach meteorytów minerały te określane są często hasłowo (przykład -
minerały uwodnione), dlatego autor postawił sobie jako cel przybliżenie ich
kolekcjonerom i zbieraczom meteorytów jako wprowadzenie i zachętę do
ewentualnych dalszych lektur. Autorowi nie udało się dotrzeć do opisów form
występujących w meteorytach, dlatego wykorzystano opisy ich ziemskich
odpowiedników przyjmując założenie, że są one podobne.
Punktem wyjścia opracowania była lista minerałów meteorytowych, opublikowana
jeszcze w 1996 roku przez Allana E. Rubina. Obecne opracowanie zachęci może
społeczności meteorytowej o potrzebie opracowania nowej, aktualnej listy z
wykorzystaniem nie tylko materiału pozyskanego w ostatnich kilkunastu latach,
ale także nowych osiągnięć w metodach badania meteorytów.
TALK
Hydroksykrzemian magnezu,
powstaje w wyniku przeobrażenia metamorficznego skał zasadowych w
średniowysokich temperaturach lub przeobrażenia hydrotermalnego.
Występuje w postaci skupień łuseczkowatych, w dotyku tłusty.
Biały, czasem zielonkawy lub szary, niekiedy ciemnozielony, brunatny.
Trudno rozróżnialny od pirofyllitu, serycytu. Twardość 1, gęstość 2,6-2,8.
GRUPA SERPENTYNU
Serpentyny to produkty
hydrotermalnej metamorfozy skał bogatych w magnez i ubogich w krzemionkę, w tym
skał oliwinowych. Metamorfoza następuje z udziałem roztworów hydrotermalnych w
warunkach niskich temperatur i ciśnień. W meteorytach obserwowana jest często
postępująca serpentynizacja oliwinu (charakterystyczna siatka spękań, wypełniona
serpentynem).
Twardość rzędu 2,5-3,5, gęstość rzędu 2,2-2,9. W składzie serpentynów zawartość
kationów żelaza (dwu- i trójwartościowe) czy glinu jest zmienna, wzory chemiczne
zawierają grupę OH. Często przeświecające, jeżeli zawierają niewiele żelaza.
Serpentyny mogą zawierać również chrom, magnez, kobalt, nikiel. Poszczególne
minerały tej grupy to najczęściej formy polimorficzne serpentynu.
Antygoryt
Powstaje głównie z
oliwinu. Mikrokrystaliczne, giętkie płytki i blaszki bez określonych kształtów,
niekiedy struktura siatkowa. Łupliwość doskonała w jednej płaszczyźnie.
Biały, szary, żółty, zielony, brązowy, czarny.
Chryzotyl
(surowiec - azbest przemysłowy)
Struktura włóknista, łupliwość włóknista. Magnez występujący jako kation
podstawowy może byc podstawiony kationem żelaza (najczęściej).
Szary do zielonego, przeświecający.
Lizardyt
Pokrój blaszkowy lub
płytkowy. Jasnozielony do zielonego, łupliwość doskonała jednokierunkowa.
Zawiera niewiele żelaza, glinu, niklu. Kruchy, pojedyncze blaszki sprężyste.
Trudny do odróżnienia optycznie od chryzolylu, niekiedy od antygorytu.
Amezyt
Najczęściej agregaty
splątanych łusek. Bladozielony.
Greenalit
Submikroskopowe okrągławe
ziarna lub krzaczaste agregaty. Zielony, zielonkawy lub brązowawy.
Cronstedtyt
Tworzy nerkowate agregaty,
niekiedy rozpoznawalne heksagonalne płytki o doskonałej łupliwości. Brunatny,
czarny, niemal nieprzeźroczysty. Zawiera żelazo dwu- i trzywartościowe.
Pecorait
odmiana chryzotylu, w
której kationy magnezu zostały zastąpione kationami niklu.
Berthierine
– brak danych,
GRUPA CHLORYTÓW
Chloryty powstają w
warunkach hydrotermalnych jako produkty przeobrażenia krzemianów
magnezowo-żelazistych, w tym piroksenów, amfiboli, oliwinów, plagioklazów.
Występują w formie sześciokątnych blaszek, słupków lub łusek. Skupienia
łuskowe, ziarniste niekiedy o strukturze warstwowej lub zbite,
skrytokrystaliczne agregaty. Przełom płytkowy, łupliwość doskonała. Zawierają
różne ilości magnezu, glinu, żelaza i innych pierwiastków. We wzorze chemicznym
chlorytów występuje grupa OH. Zwykle jasno lub ciemnozielone zależnie od
zawartości żelaza. Twardość 2-2,5 gęstość 2,6-3,3 W meteorytach występują:
chamosyt – chloryt żelazisty, klinochlor – chloryt magnezowy.
MATERIAŁY ILASTE - GRUPA SMEKTYTÓW
Smektyty to materiały
ilaste powstałe przez hydrotermalne przeobrażenie wulkanitów i skał magmowych, w
tym skaleni i piroksenów. Są to krzemiany zawierające glin, magnez, żelazo,
wapń, sód oraz adsorbowaną w przestrzeniach międzypakietowych wodę H2O.
Występują w bardzo drobnoziarnistych agregatach. Twardość 1-2, gęstość na ogół
2-3.
Montmorillonit
Krzemian glinu, magnezu,
wapnia i sodu, występuje zwykle w cienkich, nieregularnych płytkach. Biały z
odcieniem zielonkawym, żółtawym, rzadziej różowawym lub brązowawym. Zawartość
wody zmienna, pęcznieje pod jej wpływem.
Nontronit
W składzie przeważa żelazo
trójwartościowe, mniej glinu. Występuje w płytkach, niekiedy włókienkach.
Skupienia ziemiste. Żółty, bladozielony, oliwkowy, pomarańczowy, brązowy.
Saponit
Montmorillonit magnezowy,
obok płytek tworzy listewki. Biały, żółty, czerwony lub zielony.
Odmiana: sobotkit (brak danych).
GRUPA ŁYSZCZYKÓW (MIKI)
Zasadowe glinokrzemiany
potasu, sodu, wapnia, glinu, magnezu, żelaza.
Tabliczkowe kryształy o pokroju pseudoheksagonalnym. Łupliwość doskonała,
jednokierunkowa.
Twardość 2-3, gęstość 2,75-3,4.
Podgrupa muskowitu (miki
dioktaedryczne)
oraz Podgrupa biotytu
(miki trioktaedyczne)
Biotyt, muskowit
jako pewnik przyjmowano,
że w meteorytach nie występuje, literatura wymienia jednak biotyt w kontekście
meteorytów SCN a zwłaszcza ALH 84002.
Flogopit (mika magnezowa)
Zasadowy glinokrzemian
potasu i magnezu, także sodu. Bezbarwny, częściej żółtobrunatny, zielony,
czerwonawobrunatny, przeźroczysty – wyraźne zabarwienie w obecności żelaza,
tytanu. Twardość 2-2,5, gęstość 2,75-3.
Odmiana sodowa występuje w chondrytach CV3.
Podgrupa margarytu (miki kruche)
Margaryt
Krucha odmiana miki
bogatej w wapń. Biały do różowatego lub szarożółtawego, bladozielony -
przeźroczysty. Twardość około 3, gęstość około 4.
Clintonit
Produkt metamorfizmu
magnezowych wapieni i dolomitów. Bezbarwny, żółty, zielony, czerwonobrunatny.
Twardość 3,5 do 6 (zależnie od kierunku), gęstość około 3.
HYDROŁYSZCZYKI
(zaliczane również do minerałów
ilastych)
Illit
Produkt degradacji m.in.
muskowitu, skaleni. Uwodniony krzemian potasu i glinu, Bardzo drobne kryształy o
przekroju łuseczkowym, o charakterystycznym, srebrzystym połysku. Agregaty
pilśniowe. Biały, szary, zielonawy, brunatnawy. Twardość 1-2, gęstość 2,6-2,9.
Wermikulit
Produkt wietrzenia lub hydrotermalnego rozkładu
biotytu.
Uwodniony glinokrzemian, w
którym część jonów glinu zastąpiona jest magnezem.
Bardzo drobne, krótkie słupki lub tabliczki sześcioboczne. Tworzą agregaty
często robaczkowe. Bezbarwny, żółtawy, zielonkawy lub brunatny. Twardość 1,5;
gęstość 2,3.
Uwaga:
dla zainteresowanych dostępny tekst z podaniem dla niektórych minerałów
zabarwienia w płytce cienkiej, pleochroizmu oraz kąta wygaszania..
Wykorzystane materiały:
-
„Mineralogy of
meteorite groups” - Norton Alan E., Meteoritics @ Planetary Science 32, (1997) ,
-
„Minerały
skałotwórcze” - Borkowska M., Smulikowski K., Wydawnictwa Geologiczne Warszawa
1973
-
„Wikipedia” i inne
Stanisław Mendys
Warszawa, 17 kwietnia 2009 |